Mundarija
Ahmad Tabibiy haqida.
Ahmad Tabibiy (taxallusi; asl ismsharifi Ahmad Ali Muhammad oโgโli, 1869โXivaโ1911) โ shoir, tarjimon, tabib. Xiva madrasalaridan birida oโqigan. Otasidan va zamonasining mashhur tabibi Yaxshimurodbekdan tabiblikni oโrgangan, Muhammad Rahimxon II (Feruz) saroyida tabiblik qilgan. Sheโriyatda shuhrat qozongan.
Oโzbek va fors-tojik tillarida, mumtoz adabiyotning anโanaviy janrlarida ijod qilgan. Sheโrlaridan 5 devon โ ยซTuhfat us-sultonยป, ยซMunis ul-ushshoqยป, ยซHayrat ul-oshiqinยป (oโzbek tilida), ยซMirโot ul-ishqยป, ยซMazhar ul-ishtiyoqยป (fors-tojik tilida) tuzgan. Ularda real hayotni, sof muhabbatni ulugโlagan (ยซAyladingยป, ยซOzoridurยป va b.).
Tabibiy oโzbek adabiyotida muxammas janrini rivojlantirgan: Navoiy, Saโdiy, Jomiy, Zebunniso, Munis, Ogahiy, Mirzo Gโolib va boshqaning gโazallariga 518 ta muxammas bogโlagan. Xorazm shoirlari haqida ยซMajmuat ush-shuaroi payravi Feruz Shohiyยป, ยซMajmuai muxammasoti ash-shuaroi Feruz Shoqiyยป (1909) tazkiralarini tuzgan. Ikkinchi majmuasi, asosan 33 shoir muxammaslaridan tashkil topgan. Unda dastavval Ogahiy gโazallariga, soโng Feruz sheโrlariga boglangan muxammaslar, keyin esa Feruzning ยซOromijon nigorim, sarvi ravon nigorimยป gโazaliga taxmis, muxammas va musaddaslar keltirilgan. Xotima qismida esa shu toโplamga kirgan Umidiy, Doiy va Xayoliyning vafoti haqida xabar, Bayoniyning ยซMajmuat ush-shuaroi payravi Feruz Shohiyยปga yozgan taqrizi berilgan.
Gโazallari.
Falak zoliki andoq bordurur bir turpa ayyora.
Falak zoliki andoq bordurur bir turpa ayyora,
Ki harkim juft anga boโlsa qilur albatta avvora.
Demay yaxshi-yomon tokim gadou shah, chekarda tigโ,
Bu yangligโ koโrmadi hech kimsa jallodi sitamkora.
Nechuk ummid etarsan mehribonligโ rasmin andoqkim,
Nazar shakliga qilsang xolidur oqu, yuzi qora.
Riyozat birla yetkur nafsinga, orif esang, taโdib,
Ki hargiz maโrifatga boshlamas yoโl nafsi ammora.
Xaloyiq koโngliga achchigโ soโzung nishin yeturmakim,
Qabuli marham etmas hech bir vajh ila bu yora.
Topilgโay bu sifat gulkim qilur koโnglung pisand etmas,
Ochib ibrat koโzin qilsang jahon bogโiga nazzora.
Arusi dahr makridin, Tabibiy, ehtiyot etkim,
Saning(dek) nechani qayd ichra chekti ushbu makkora.
Bu olamda.
Bu olamda kishikim pok qalbu sof botindur,
Hamisha faqr kunjida qanoat birla sokindur.
Birovkim boโlmasa koโnglida oni beshu kam fikri,
Tashovishi havodis vahmidin albatta emindur.
Qocharsan taโnadin gar ixtilot etsang xaloyiqgโa,
Ki olam xalqi yaksar bir-biri haqqida toindur.
Netong gar koโrmasa rohat yuzini dahr aro ulkim,
Oโziga pesha aylab kizb atvorini xoyindur.
Agar odam esang ogโritma odam koโnglini zinhor,
Ki ahli maโrifat nazdida kaโba qalbi moโmindur.
Ilohiy, gar Tabibiy hamrohini qilmasang tavfiq,
Anga azm aylamoq rohi fano sori na mumkindur.
Alisher Navoiy Gโazallari va ruboiylar toโplami
Erur.
Olamga boqsang hosili boshdin-ayoq, kulfat erur,
Bir rohatnning keynida behaddu son mehnat erur.
Bir oshiqikim lahzai topsa visoli dilbarin,
Doim hamul bechoragโa, soโngra gโami furqat erur.
Har kimsakim komi dilin gar topsa ondin har nafas,
Oning nasibi borho hirmon bila hasrat erur.
Yoโqdur jahongโa zโtimod ushbu jihatdin, ey koโngul,
Kim inqilob etmak anga davron aro odat erur.
Hargiz Tabibiy koโnglinga kelturma fikri beshu kam,
Kim oni sevmas dahr aro har kimikim xushbaxt erur.
Ey Tabibiy, aylagil jon boricha ashโor jamโ.
Gar ul oyning bazmi vaslida boโlur agโyor jamโ,
Rashkdin boโlgโusi jonimda gโamu ozor jamโ.
Emdida jamโ aylayin xotir, nechukkim aylamish
Ishvau, nozu, adou, gโanju, sheva yor jamโ.
Bir kecha, ey shoโx, kelkim maqdaming osorigโa.
Aylamishdur didai giryon duri shahvor jamโ.
Yigโnamish bogโingni koโnglum ul siFat shavq ila kim.
Hirs ahli aylagaylar dirhamu dinor jamโ.
Bordurur yuz fitna chun sharru fasodi boisi,
Dilda kina qilmagโil, oqil esang, zinhor jamโ.
Fazl jamโ et lekin el ozoridin gโam yemakim,
Tosh yegay boshgโa yagโoch chun ayladi asmor jamโ.
Har biri masโud bir farzandi dilbanding erur,
Ey Tabibiy, aylagil jon boricha ashโor jamโ.
Malih.
Shoโxlar garchi jahonda bordurur asru malih,
Barchasidin lek erur ul dilbari gulroโ malih.
Boshqa dilbar vasli ichra shodligโidin, ey pari,
Ul parivash ishqida chekkan manga qaygโu malih.
To tamosho qilmisham qaddin xirom egkan chogโi,
Yoโq koโzumga jilvai shamshod ila noju malih.
Bazm aro qaysi malohat vasfini aylayki yor,
Nagโmai mutrib malihu, bodai xushboโ malih.
Laโligโa vah ne sifat kavsar boโlur monandkim,
Obi hayvondek qachon boโlgโusidur har suv malih.
Chunki topmish Laylining chashmiga andak nisbati,
Koโrinur Majnungโa ushbu vajhdin ohu malih.
Zohid istar jannatu, men yor kuyin borho,
Ul anga shirin erur, lekin mangodur bu malih.
Tark ishqin ne sifat qilgโumki, anda bordurur
Husni dilkash, zulfi sunbul, nutqi xush, kulgu malih.
Ey Tabibiy, jahd et bedor oโzing qil har sahar,
Garchi bordur koโzlaringgโa gโaflatu uyqu malih.
Mavlono Lutfiy tomonidan yozilgan gโazallar
Dildor subh.
Vah ne xush oโlgโusi durur aylab karam dildor subh,
Gulshanda ichsa sen bila gar sogโari sarshor subh.
Chun subh uyqusi erur albatta nakbat mujibi,
Gโaflatda hargiz yotmagโil oqil esang zinhor subh.
Har necha qolsang dardu gโam ichra parishon boโlmakim,
Nechunki shomi tiyraning boqsang soโngida bor subh.
Koโnglingga, eykim, istasang andoza ishrat tuz tarab
Dildorning ilgin tutub sayr aylagil gulzor subh.
Sen ham, Tabibiy, uyqugโa mayl aylamay olam aro,
Aylab musaffo xotiring qil fikrat-i ashโor subh.
Qoโligโa bazm aro olgโach mugโanniy nogihon gโijjak.
Qoโligโa bazm aro olgโach mugโanniy nogihon gโijjak,
Berur ovozi xush birla ulus jismigโa jon gโijjak.
Ne tong gโam koโhini bir zarra koโzga ilmasa hargiz,
Kishikim aylamish ogushida oning makon gโijjak.
Ajab yoโq bandasi boโlsa rubobu, barbotu, qonun
Tuzulgan chogโi mutrib ilgida bir xushbayon gโijjak.
Magar bir mutribi ozodani ishqi asiridur,
Ki har majlisda soโz aylar, qilur asru figโon gโijjak.
Ajam birla Hijoz ahlini beshak aylagay nola,
Tarannum qilgโay ยซUshshoquยป, ยซIroquยป, ยซIsfahonยป gโijjak.
Bu yangligโ nolasi taโsir qilmas erdi insongโa,
Falak javru jafosin chekmasa erdi nihon gโijjak.
Mugโanniy, muntazirdur nagโmai gโijjakka bazm ahli,
Tarahhum aylabon soz ayla emdi bir zamon gโijjak.
Xush ul bazmini anda tuzsalar tasnif nafas ichra,
Balobonu, dafu, tanburu, changu baston gโijjak.
Tabibiy topgโusidur, doโstlar, fayzi tarab behad
Qoโligโa bazm aro olgโach mugโanniy nogihon gโijjak.
Bulbul.
Makon etgach oโziga gar jinondek gulsiton bulbul,
Netong tinmay chekar subhu maso ohu figโon bulbul.
Chamanda bor ekan ne-ne sifat fayzu safo doim,
Xaloyiqgโa qilur jonbaxsh un birla bayon bulbul.
Aningdek qissai ishq oโldi tul ahbob andoqkim,
Oโqur har shoxida gul uzra yuz ming doston bulbul.
Bukim dilkash navolar chekkusi tinmay chaman ichra,
Chaman fayzini topmishdur magar behaddu son bulbul.
Netong nazzorai husning manga jonbaxsh esa, ey shoโx,
Ki gulga boqibon topgโusi asru toza jon bulbul.
Gโanimat anglagโil bulbulni, ey gul, nagโmasin tun-kun,
Ki gulshan ichra san-san mezbonu mehmon bulbul.
Netong jahl ahli birla tutmasa ilm ahli ulfatkim,
Qachon zogโu zagโon birla boโlurlar hammakon bulbul.
Meni goโyo qilursan, ay paripaykar, yuzung ochib,
Ki ochilgโon gul, ochgโusi tarannumgโa zabon bulbul.
Ilohiy, to bahor ayyomi olamda boโlur har yil,
Ilohiy, toki boโlgโusidur anda nagโmaxon bulbulโฆ
Tabibiy dahri dun anduhi andoq om olamgโa,
Ki gul oning jafosidin ne emin, ne amon bulbul.
Tutmagโon boโlsa manga nazm ichra ruhi Jomiy jom,
Ne uchun surโat bila degum Navoiydek kalom.
Hofizi Sherozdin fayzi manga yetmas esa,
Bas nedin ashโoridin fayzi manga yetur mudom.
Saโdiyi shirin zabondin topmagan boโlsam madad,
Huzn ila xushnudliqni teng nechun koโrgum tamom.
Koโrmasam Mirzoyi Bedil iltifotin, ne uchun,
Vaqt aro soโz bila nazm aylagumdur intizom.
Boqmas ersa ishq ichra buki maston shoh manga,
Soโz mayidin boโlmas erdim bu sifat masti mudom.
Ruhi qudsiy kimsaga kim qilmas ersa tarbiyat,
Soโziga taโsir qaydin olgusidur subhu shom.
Gar masih anfosidin firuza hosil qilmasa,
Qay Tabib oโlgusi hoziq xastaga, ey neknom.
Poโstin.
Tong ermas toโn kiyib oโlsamki yoโq bu qish manga poโstin,
Agarchi xotirimda jilvagardur borho poโstin.
Demay poโstinnikim oโzga libosim ham qolin ermas,
Ilohiy, qil manga aylab karam emdi ato poโstin.
Adamdin to kelib qildim bu qishloq xonani maskan,
Kiyarga topmadim umrim oโtub man benavo poโstin.
Ne baxti shumdindurkim, mango yetmas birisi ham,
Agarchi behisobu had erur olam aro poโstin.
Sovuqdin gah qochib kirsam ichiga qoltirab, qaqshab,
Tanimgโa parvarish qilgโay edi misli ano poโstin.
Agar poโstin sovuqda poโstdin ermas esa, ahbob,
Nedin qishda talab aylar faqiru agโniyo poโstin.
Qish ichra ikkimizga borho maqsad erur bukim,
Otamgโa orzu chakman, mangadur muddao poโstin.
Bu qish ichra tarahhum aylabon miskin Tabibiyning
Tani uryonigโa bergay xudo chakman va yo poโstin.
Zebo sanam boโlsa.
Ne xushdur fasli gul bogโ ichra bir zebo sanam boโlsa,
Aning yonida noโsh aylarga gulgun jomi jam boโlsa.
Tutub gulchehra soqiylar bu bazm ichra payo-pay jom,
Alardin ham nishoti aysh hosil dambadam boโlsa.
Oโqub yaxshi gโazallar necha xush ovoz hofizlar,
Mugโanniy ham bu suhbat ichra mashgโuli nagโam boโlsa.
Parivash dilrabolardin olib birdam kanoru boโs,
Alarning ham ishi ushshoq xayligโa karam boโlsa.
Gahi boโyniga solib qoโl, gahi laโlin qilib boโsa,
Aningdek lutfidin ishq ahliga rafโi alam boโlsa.
Muyassar boโlsa tuz suhbat bu navโ ahbob ila doim,
Ki mundoq bazm mahv aylar koโngul ichra ne gโam boโlsa.
Agarchi majlis ichra ham oโtursam yor ila, lekin
Mening maqsudum uldurkim raqibi muttaham boโlsa.
Bu soโzlardin manga ne sud hosil, ey koโngulkim, ul
Boโlur hosil angakim kisasi mamlu diram boโlsa.
Tabibiy, ishq aro har kimki sodiq boโlsa tong ermas,
Bu yangligโ bazmni topib azizu muhtaram boโlsa.
Mujdakim keldi tuman nazhat bila fasli bahor.
Mujdakim keldi tuman nazhat bila fasli bahor,
Jannat oso yer yuzining fayzin etti beshumor.
Xulddek boโldi safoda har gulistoni chaman,
Ochilib gullar tarovatlar bila laylu nahor.
Bogโ sahni ichra boโlgโoch jilva oro sarvlar,
Qumrilar jonu dilidin oldi oromu qaror.
Har guli xushrang, bir mahbub yangligโ jilvasoz,
Bulbul anvoi ishini qilgโoli faryodu zor.
Har shajar boshida yafrogโlar zumurradgun oโlub,
Koโrgan odamlar koโzini qildi ravshan har ne bor.
Bogโ atrofigโa necha nahrlar jadval boโlub,
Jori oโlmish anda doim obi sofi xushguvor.
Havzlargโa borho labrez oโlub shirin zulol,
Ichkan odam koโngliga yetkurdi tafrihu mador.
Joโylar atrofigโa sabza bila rayhon tutub,
Dilkusho kelmish durur andoqki xatti laโli bor.
Har daraxt uzra namoyon oโldi shirin ming samar,
Kim aning har birisida ming azubat oshqor.
Bu jihatdin nozaninlar sayri gulzor etdilar,
Olgali ushshoqdin bil-kul inonu ixtiyor.
Shoโxlar noz ila sayr etgach chaman shohidlari,
Bosh egib, taโzim aylab boโldilar farmon guzor.
Gulshan ichra har taraf esti nasimi jon fizo,
Jismlargโa toza jon bermamni qilmoqgโa shior.
Algโaraz boโlmish ayon bu lahza ahli dahrgโa,
Oqil ersang, fikr qilsang qudrati parvardigor.
Aysh etarga ushbu mavsumni gโanimat anglabon,
Sen dagโi kel men bila tuzmakka ishrat, ey nigor.
Ey Tabibiy, xisrovi odil duosin vird qil,
To bahor oso topib xurramligโ oโlgโung komgor.
Mashrab tarjimai holi. Gโazallari
Musaddas.
Umring oโtkarma tamoshoi gulu gulshan ila,
Tut barobar onikim oqil esang gulxan ila,
Chekibon ranju balo borini jonu tan ila,
Borho ulfat etib sohibi ilmu fan ila,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Ey jahon ichra oโzin qilgโon asiri savdo,
Kom maqsud esa gar rohati jovid sango,
Xalqning yaxshi, yomonigโa maosh et paydo,
Nechakim koโrguzub har lahza sango javru jafo,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Kimki ahbobing esa qil anga lutf ila nazar,
Dushmaningga dagโi bad soโz degali ayla hazar,
Yaโni til uchi bila koโnglini shod et yaksar,
Oqibat hosil etar dahr aro bu ikki hunar,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Oz erur mingdin agar koโp esa ahbobing,
Dushmaning bir esa koโp boโlgโusi panjo to ming,
Bas quloq tut bu soโzimga tuzubon odobing,
Aylab omoda maosh aylagali asbobing,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Dahr elidin sanga gar yetsa tuman mehnatlar,
Har nafas tushsa gโami boshing uza kulfatlar,
Gโam yemakim soโngida boโlgโusidur ishratlar,
Emdi pesha qilibon sabr bila toqatlar,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Ey Tabibiy, nafase aylamayin nodonligโ,
Qil mani bekas ila emdi takallumronligโ,
To sango soโz degaman barcha duri ummonligโ,
Ki tilar boโlsang agar mushkilinga osonligโ,
Dushman ar qilmasa olamda madoro sen ila,
Sen madoro qilakoโr jahd etibon dushman ila.
Ahmad Tabibiy ruboiylari.
Tokay oโtadur umr parishonligโda,
Dildor jamoli sari hayronligโda,
Hijron gโami ranji bila giryonligโda,
Mahzunu, gโamginu ham bagโir qonligโda.
* * *
Tokay yurayin hajr aro faryod aylab,
Kel kulbama emdi xotirim shod aylab,
Tutgโil manga oโz ilking ila bir sogโar,
Koโnglumni alam qaydidin ozod aylab.
* * *
Yuz yil agar oโt ichra boโlur mahl manga,
Har navโ yoqar oโtdagโi sahl manga,
Qoโygโil bu sifat oโtni ki doโzaxdin ham,
Boโlgโusi batar suhbati noahl manga.
* * *
To boโldi manga suxan chogโi jonon kaj,
Aylandi mani komim ila davron kaj,
Yolgโon erur ollida mening rost soโzim,
Chindur desa gar muddaiyi nodon kaj.
* * *
Gโam bitkali olsam qoโlima gar kogโaz,
Koโz yoshim oqib boโlgโusidur tar kogโaz,
Emdi ani jon safhaligโ yorgโutadur,
Kim loyiq emas aning uchun har kogโaz.
* * *
Bu olam aroki hech kishi xurram emas,
Yaโniki hama ahli jahon begโam emas,
Har kimsaki avduh aning koโnglida yoโq,
Tahqiq bil ani yaxshikim, odam emas.
* * *
Soโz lazzatini odami nodon bilmas,
Nechunki asal lazzatin hayvon bilmas,
Andoqqi marazi mushkil oโlur dardi ishq.
Kim oni ilojin aslo Luqmon bilmas.
* * *
Afsuski olam ichra bir hamdam yoโq,
Gโamxoโru, vafodor rafiqim ham yoโq,
Zinhor vafo istama odamlardin,
Kim rasmi vafoda ustuvor odam yoโq.
* * *
To kajliq ila boโyla mador etti falak,
Fazl ahlini asru xoksor etti falak,
Vasl ichra mani bir nafas etmay xurram,
Hijronda basi zoru nazor etti falak.
* * *
Zohidki qilur nufur koโrgach boda,
Gar koโrsa edi ichar edi ul boda,
Koโrgan chogโi ham aylasa gar oh andin,
Oning kabi ahmaq yoโq erur dunyoda.
* * *
Faryodki, el jafosi zor etti meni,
Beshu kam dahr bemador etti meni,
Asbobi hudus beqaror etti meni,
Yaโniki tamaโ odati xor etti meni.
* * *
Qildi jigarimni roโza qon, ey soqiy,
Ham jonu tannmni notavon, ey soqiy,
Tutmoqni bas etma boda, inshoollo,
Kim kelgusi yili ramazon, ey soqiy.
Barcha oโzbek shoir sheโrlari