Mirzo Ulug’bek madrasasi me’moriy asar sifatida Sharqning qadimiy yodgorliklarining eng yaxshi namunasidir. XV asrda Samarqand shahrida qurilgan barcha binolardan faqat Mirzo Ulug’bek madrasasi hozirgacha saqlanib kelgan.
Mirzo Ulug‘bek madrasasi.
Samarqand shahrida bugungi kungacha saqlanib kelgan dunyoga mashhur Registon maydoni Mirzo Ulug’bek madrasasi qurilishi bilan boshlangan. Madrasa 1417-1420 yillarda qurilgan va uning hovlisi 81 m dan 56 m gacha bo’lgan. Ushbu madrasaning dizayneri o’sha paytda taniqli olim bo’lgan Qavomiddin Sheroziy edi, Hirot hukmdorlari uchun qurilgan bir qancha me’moriy ansambllar uning ijodiy ishlariga tegishli edi. Madrasa ikki qavatli bo’lib, to’rtta hujra va to’rt burchakda 55 hujra va katta o’quv xonalari mavjud. 2-3 talaba maxsus hujralarda yashab, tahsil olishgan. Har bir xona uch xil vazifani o’tagan (o’qish, yashash, zarur narsalarni saqlash).
Sinf xonalarida muayyan guruhlar uchun fan bo’yicha mashg’ulotlar o’tkazildi. Masjidning g’arbiy qismida ikkita sinf xonasi o’rtasida joylashgan edi. Uning ikkita eshigi bo’lib, ular sinfxonani va hovlini bog’lab turar edi.
Madrasada yuqori portal mavjud bo’lgan. Uning yon devorlari katta geometrik naqshlar bilan bezatilgan edi. Umuman olganda, madrasada boy naqsh va g’isht va marmar o’yma naqshlari mavjud. Bu madrasaga jozibali ko’rinish beradi.
Mirzo Ulug’bek hayoti va ijodi. Mirzo Ulugbek haqida
Naqshda yozilgan ko’p qirrali, besh barmoqli tasvirlar va Qur’on oyatlari Mirzo Ulug’bekning donoligi haqida xabar beradi. Madrasaning to’rt burchagidagi baland minoralar binoni juda jozibali va ko’rkam qiladi.
Mirzo Ulug’bekning buyrug’i bilan qurilgan ushbu madrasa Sharqda birinchi o’quv muassasasi bo’lib, barcha imkoniyatlarga ega edi. Shuningdek, u Mirzo Ulug’bek akademiyasi sifatida dunyoga mashhur edi. Bizning fikrimizni isbotlash uchun Yevropaning taniqli yozuvchisi, faylasufi va tarixchisi olim Volterning quyidagi fikrini keltirish kifoya: “Transaksoniyada Buyuk Temur taxtiga o’tirgan Mirzo Ulug’bek Samarqandda birinchi akademiyani tashkil qildi. U astronomik jadvallarni tuzishda ishtirok etgan”.
Mirzo Ulug’bek ushbu akademiyada bir necha olimlarga dars bergan. Mashhur Samarqand rasadxonasi usta va shogirdlar uchun koinot markazining bilim sirlariga aylandi. Bundan tashqari, Buxoroning G’ijduvondagi madrasalari akademiyaning poytaxtdagi filiallari edi.
Kirish madrasasining ikkinchi qavatida, madrasa portalida keng kutubxona mavjud bo’lib, unda Amir Temur va uning vorislari to’plagan kitoblar saqlanar edi. Bu yerda madrasa olimlari va o’qituvchilari faoliyati uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Mirzo Ulug’bek har bir olim bilan shaxsan suhbatlashardi va uning o’qituvchilik faoliyatiga oid bilimlari mukammal ekanligiga ishonch hosil qilardi. Bu yerda o’sha davrning taniqli olimlari dars berganlar: Mavlono Muhammad Xavofi, Qozizada Rumiy, G’iyosiddin Jamshid, Muiniddin Koshi va boshqalar. Boshqa olimlar qatori bu yerda ham Ulug’bek va uning shogirdi Ali Qushchi kabi turli xil fanlardan saboq berilgan.
Buxoro shahridagi Ulug’bek madrasasi tarixi va rasmlari
Ulug’bek va uning hamkasblarining eng taniqli ilmiy yutuqlari – bir darajali kamonning porlashini aniqlash uchinchi darajali algebraik tenglamaga olib keldi. Ko’p sonli aholi punktlari koordinatalarini aniqlash, 1018 yulduz kirgan mukammal yulduz jadvallarini tuzish, soch yilini aniqlik bilan ajratish – 365 kun, 6 soat, 10 daqiqa va 8 soniya (farq bilan zamonaviy ma’lumotlar 58 soniya), Yerga nisbatan ekliptikaning pasayishi va 5 sayyoraning orbitasini aniqlash. Natijada Samarqand aniq fanlarni o’rganish markaziga aylandi.
Madrasada o’qitish uch bosqichda o’tdi: birinchi – “ando” yoki “kichik qadam” – dastlabki bosqich. Ikkinchi bosqich – «avsat» yoki «o’rtacha», uchinchisi – «a’lo», ya’ni «yuqori» bosqich. Vaqt o’tishi bilan o’quvchilar har bir bosqichda 4-5 yoshda o’qishgan. Yaxshi o’qish uchun grant olindi. O’quvchining qarzdorligi to’g’risida eslatma sifatida, har bir katakka kirish uchun Xadis bilan mozaik paneli o’rnatildi – Muhammad payg’ambarning “hamma xudojo’ylarning qarzi – bilimga intilish” yoki “Beshikdan qabrgacha intilish” bilimlar ». “Sanad” – diplom o’qishni tugatgandan so’ng bitiruvchilarga topshirildi. Madrasada o’qish bepul va vaqfdan olinadigan daromad hisobiga amalga oshirilardi.
Madrasa rasmlari.
Samarqanddagi Registon maydoni tarixi va rasmlari