Zavqiy (taxallusi; asl ism-sharifi Ubaydullo Solih oโgโli) (1853 โ Qoโqon โ 1921) โ oโzbek shoiri. Qoโqondagi ยซMadrasai oliyยป va ยซMadrasai chalpakยปda tahsil olgan (1870โ74). Maxsidoโzlik bilan shugโullangan. Maโlum muddat mirzalik qilgan, Xoโjand, Samarqand, Buxoro, Toshkent, Oโsh, Andijon, Margโilon shaharlarida boโlgan.
Zavqiy gโazallari va ijodi >>
Togโasi Muhammad Siddiq bilan Madinani ziyorat qilgan (1900). 1903 yil Qoโqonga qaytgan. Zavqiy mumtoz oโzbek adabiyoti anโanalarini davom ettirgan, Qoโqon adabiy muhitining Muqimiy, Furqat, Nodim, Rojiy kabi namoyandalari bilan ijodiy hamkorlik qilgan.
Zavqiyning gโazal, muxammas, muvashshaxlari (ยซAylab kelingยป, ยซRadifi Zavqiyยป va boshqa)da oโzi yashagan muhit va tuzum, mehnat ahlining ahvoli tasvirlangan. U turmush alam-iztiroblari, hijron azobiga visol umidi, vafodorlik, sadoqat tuygโularini qarama-qarshi qoโyadi (ยซYuzingni koโrsatib avvalยป, ยซBodai vaslingยป va boshqa), kishilarni turmush goโzalliklaridan zavqlanishga, uni sevishga chorlaydi.
Zavqiy gโazallari va ijodi >>
Sheโrlar toโplami
Zavqiyning bir qancha sheโrlari (ยซKajdor zamonaยป, ยซAjab zamonaยป, ยซAbdurahmon shaytonยป va boshqa)da mustamlaka tuzumidagi ijtimoiy tengsizlik, adolatsizlik, chor maโmuriyati himoyasida boโlgan ayrim nopok amaldorlarning kirdikorlari fosh etiladi.
Zavqiyning ยซMuncha koโpยป radifli hamda ยซAjab zamondur, ahbob, bosh qotib qoldiยป misrasi bilan boshlanuvchi muxammaslari 19-asr boshlari sheโriyatidagi eng oโtkir ijtimoiy asarlari jumlasiga kiradi. Zavqiy ijodiy merosida oโzbek qishloqlarining ahvoli, dehqonlar hayoti mavzui ham katta oโrin tutadi (ยซYangi Qoโrgโon qishlogโiยป, ยซSuv janjaliยป, ยซShohimardon sayohatiยป va boshqa).
Bu asarlar Muqimiyning ยซSayohatnomaยปsi taโsirida yozilgan. Zavqiy Muqimiyning hajvchilik yoโlini davom ettirib, oโzbek adabiyotida hajviy yoโnalish taraqqiyotiga katta hissa qoโshdi (ยซObid mingboshi haqida hajvยป va boshqa). Zavqiyning ยซVoqeai qozi saylovยป (1909โ10), ยซQahatchilikยป (1916) kabi asarlarida ijtimoiy adolatsizlik fosh etiladi, xalqning zulmga qarshi namoyishlari aks ettiriladi. ยซAjab ermasยป radifli muxammasi 20-asr boshlari oโzbek sheโriyatida muhim hodisa boโldi.
Bunda shoir mustamlaka asoratida ezilayotgan yurtning baxtli kelajagi haqida fikr yuritdi. Ijtimoiy hayotdagi ayrim nosozliklar, kishilar faoliyatidagi salbiy hollar ustidan bir qator sheโrlari (ยซTaโrifi kalishยป, ยซOtimยป, ยซFonusยป, ยซSigirimยป, ยซPashshalarยป va boshqa)da zaharxanda bilan kuladi.
Shoirning ishqiy gโazal va muxammaslari oโsha davrlardanoq xalq hofizlari tomonidan kuyga solinib, ijro etilgan (ยซYor kelur zamona yoโq, kelmasa-kelmasun netay?!ยป, ยซKulbam aro, ey maxliqo, bir yoโl xirom aylab kelingยป va boshqa). Zavqiyning sheโrlari turli bayoz, majmua, vaqtli matbuot hamda ogโzaki manbalar orqali bizgacha yetib kelgan. Qoโqon shahridagi bir mahalla, qishloq, maktab va koโchaga Zavqiy nomi berilgan.