Muqumiy hayoti va ijodi. Muqimiy (taxallusi; asl ism-sharifi Muhammad Aminxoโja Mirzaxoโja oโgโli) (1850 โ Qoโqon โ1903.25.5) โ shoir va mutafakkir. Oโzbek demokratik adabiyoti asoschilaridan. Otasi toshkentlik, onasi Oyshabibi xoโjandlik boโlib, Qoโqonda yashaganlar.
Muqimiy boshlangโich maโlumotni mahallasidagi maktabda olgan.
Bu qiziq: Muqumiy Sheโrlari >>
Onasi Muhammad Aminxoโjada sheโriyatga havas uygโotgan. Muqimiy Qoโqondagi Nodira bino qildirgan ยซMoxlar oyimยป madrasasida, soโng Buxoro madrasalaridan birida oโqigan (1864โ65; 1875โ76). 1876 yilda Qoโqonga qaytgach, yer qurilishi mahkamasida mirzalik qilgan. 70-yillar oxirlarida Qoโqonga qaytgan va ijod bilan shugโullangan. Otasi vafotidan soโng moddiy ahvoli ogโirlashgach, ยซHazratยป madrasasining kichik bir hujrasiga koโchib oโtgan (1885), butun umri qashshoklikda kechgan.
Bir necha bor Toshkentga sayohat qilgan (1887โ88, 1892), Toshkentdagi yangiliklar bilan tanishgan. Toshkent madaniy va adabiy hayotini chuqur oโrgangan. Almaiy, Nodim kabi ilgโor ruhdagi ijodkorlar bilan aloqa bogโlab, ijodiy hamkorlik qilgan. Muqimiy yashab ijod etgan davr adabiy hayoti murakkab edi. Bunday muhit Muqimiy ijodiga kuchli taโsir koโrsatdi. Ijodining ilk davrida qisman shaklbozlik unsurlari, sanโatpardozlik mayllariga berilish ham uchraydi. Lekin tezda bu xil anโanalardan voz kechib, jamiyatdagi illatlarga, eskilik aqidalariga tanqidiy nazar bilan qaradi.
Navoiy, Jomiy, Nizomiy va Fuzuliydan oโrgandi, ular gโazallariga muxammaslar bogโladi. Jomiyni oโziga ustoz bildi. Oโzbek, fors mumtoz shoirlari anโanalarini davom ettirdi. Oโzbek adabiyotida demokratik yoโnalishning vujudga kelishi va shakllanishi Muqimiy nomi bilan bogโliq. U boshliq Furqat, Zavqiy, Avaz, Komil kabi ilgโor fikrli shoirlar oโzbek adabieti tarixida yangi sahifa ochdilar.
Boshqa shoir va yozuvchilar hayoti va ijodi : oโtish >>
Muqimiy lirikasi chuqur optimizm bilan sugโorilgan, hayotiylik ushbu lirikaning asosiy va yetakchi xususiyatlaridan. Muqimiy real muhabbatni, insonni kuylagan. Sheโrlarining tub mohiyatini inson kechinmalari, sevinch va alamlari, istak va armonlari, kurashlari tashkil etgan. Ularda doโstlik, sadoqat, samimiyat, vafodorlik, sabot va matonat ulugโlangan va bular orqali shoir kishilarda yaxshi xususiyatlarni tarbiyalashga intilgan.
Muqumiy sheโrlarini bu yerdan oโqishingiz mumkin : oโtish >>
Adolatli va baxtli zamonni orzu qilgan, shunday kunlar kelishiga ishongan (ยซKelur oxir seni ham yoโqlagโudek bir zamon yaxshiยป va boshqa).
Hasrat, shikoyat, norozilik motivlari mavjud boโlgan sheโrlarida ham kelajakka ishonch, farovon hayot haqidagi orzu-ideallari aks etgan.
Muqimiy dunyoqarashi va intilishlari bilan muhit oโrtasidagi ziddiyat uning ijodida tanqidiy yoโnalishni maydonga keltirgan. Bu uning hajviyotida koโproq aks etgan. Hajviyoti mazmunan satira va yumorga boโlinadi.
Satiralarida chor amaldorlari, ayrim mahalliy boylarning kirdikorlari ochib tashlangan (ยซTanobchilarยป va boshqa) ยซSaylovยป, ยซDar mazammati zamonaยป va boshqada oโlkaga kirib kelayotgan kapitalistik va gโayriaxloqiy munosabatlar hamda ularning oqibatlari koโrsatilgan. Baโzan, oโsha davrdagi hukmron qarashlarga ergashib, Dukchi eshon haqida ham hajviy asarlar yozgan (ยซHajvi halifai Mingtepaยป).
Ot, arava, loy, pashsha, bezgak kabi mavzularda 30 ga yaqin hajviy asar yaratgan. Ularda shoir turmushning qoloq va chirkin tomonlari, ijtimoiy ongdagi nuqsonlar ustidan kulgan, mustamlakachilik azobi, xarobalikni zaharxandalik bilan tasvirlagan (ยซDevonamenยป, ยซKoโsamenยป ยซHayron qildi loyยป, ยซPashshalarยป, ยซShikoyati bezakยป va boshqa). Boshqa bir qator hajviyalarida jamiyat hayotidagi oโzgarishlarga yangicha munosabat aks etgan (ยซTaโrifi pechยป, ยซAroba qursinยป, ยซLoyยป va boshqa).
Muqimiy oโzbek adabiyotiga ishchilar mavzuini olib kirdi, tiplar galereyasini yaratdi (ยซMaskovchi boy taโrifidaยป, ยซVoqeai Viktorยป va boshqa). Turli shaxar va qishloqlarga qilgan sayohatlari taassurotlari asosida 4 qismli ยซSayohatnomaยป asarini yozdi. Asar yengil, oโynoqi vaznda yozilgan, 4 misrali bandlardan tashkil topgan.
Unda xalq turmushining ogโirligi, qishloklarning vayronaligi realistik tasvirlangan. Shoir yaxshilikni maโqullab, goโzallikni madh etgan, kamchiliklar ustidan kulib, tanbeh bergan, yovuzlikni, turli illatlarni tanqid qilgan. Muqimiyning nasr va nazmdagi maktublari epistolyar adabiyot namunasi hisoblanadi.
10 sheโriy, 20 ga yaqin nasriy maktublari saqlangan. Sheโrlari qoโlyozmalar, bayozlar, 20-asr boshlarida litografiyada nashr qilingan kitoblar, Toshkent va Peterburgda bosilgan vaqtli matbuot sahifalarida bizgacha yetib kelgan.
M. ijodini oโrganish, asarlarini toโplash va nashr ettirish u hayot davridayoq boshlangan. Dastlab Ostroumov ยซDevoni Muqimiyยป toโplamini (T., 1907) nashr qilgan, soโng 1910,1912 yillarda ยซDevoni Muqimiy maa hajviyotยป nomi bilan asarlari toโplami bosilgan. Keyingi davrlarda Gโ. Gโulom, Oybek, H. Zarifov, H. Yoqubov, H. Razzoqov, Gโ. Karimov, A. Hayitmetov va boshqa Muqimiy ijodini tadqiq etganlar.
Sheโrlaridan namunalar chet tillarga tarjima qilingan. Qoโqonda uy-muzeyi tashkil etilgan. Fargโona viloyatidagi shaharcha, Toshkent koโchalaridan biri, Oโzbek davlat musiqali drama teatri Muqimiy nomi bilan ataladi. Shoir haqida Sobir Abdulla ยซMavlono Muqimiyยป romani va ยซMuqimiyยป dramasini yaratgan. Muqimiyning aksariyat gโazallari ashulaga aylangan.
Sunnatilla Ahmedov
Muqumiy sheโrlarini bu yerdan oโqishingiz mumkin : oโtish >>
Boshqa shoir va yozuvchilar hayoti va ijodi : oโtish >>