Mundarija
Gulxaniy hayoti va ijodi haqida.
Gulxaniy hayoti va ijodi haqida.
Gulxaniy (taxallusi; asl ismi Muhammad Sharif) (taxminan 18-asrning oxiri — Qo‘qon — 19-asrning 20-yillari) — o‘zbek mumtoz shoiri, masalnavis. Hayoti va ijodi haqida «Majmuai shoiron» (Fazliy Namangoniy), «Tuhfat ul-ahbob» (Qori Rahmatulloh Vozeh), «Sabot ul-bashar va tarixi muhojiron» (Dilshod Otin) kabi asarlarda ayrim ma’lumotlar keltirilgan.
Fazliy Gulxaniyning «Ko‘histon mulkidan» ekanligini ta’kidlasa, Vozeh uni namanganlik, deydi. Gulxaniy Namangan va Qo‘qonda yashagan, oz vaqt hammomda o‘t yoquvchi — go‘lax vazifasida ishlagan (taxallusi shundan).
TAVSIYA ETAMIZ : GULXANIY G’AZALLARI TO’PLAMI
Gulxaniy izlanishi
Qo‘qon xoni Amir Olimxon navkarlari safida xizmatda bo‘lgan (1801 — 10). Mustaqil mutolaa yo‘li bilan mumtoz adabiyotni o‘rgangan. Olimxon vafotidan (1811) so‘ng taxtga o‘tirgan Amir Umarxon (Amiriy) Gulxaniyni saroy shoirlari davrasiga jalb etgan. Shoir xonni maqtagan, uning g‘azallariga naziralar bitgan. Umarxon vafotidan so‘ng vataniga qaytib, ko‘proq oddiy insonlarga manzur bo‘luvchi she’rlar yoza boshladi. O‘tli hajvlar yaratdi.
Gulxaniy asarlari
Gulxaniy o‘zbek va tojik tillarida ijod qilgan. Bizgacha bir necha g‘azali, hajviyalari hamda «Zarbulmasal» («Yapaloqqush» hikoyasi) nasriy asari yetib kelgan. G‘azallarida lirik qahramonning ruhiy kechinmalari, bahor, real hayotiy manzaralar o‘z ifodasini topgan («Barmog‘im», «Ey to‘ti», «Lola ko‘ksidek bag‘rim…»). «Bideh» (bergil, ber menga) radifli g‘azalida shoir navkarlik davridagi hayotini tasvirlagan. Bu g‘azalga chuqurroq nazar tashlansa, muallif katta ijtimoiy masala — o‘z davrining harbiy tartibi, rasm-rusumlari haqida fikr yuritganligini kuzatish mumkin. G‘azalida lirik qahramonning obrazi umumlashma obraz darajasiga ko‘tarilgan.
Gulxaniy o‘zining zo‘r iste’dodi, tajribasi, turmushga haqqoniy qaray bilishi tufayli xalqchil ijodkor sifatida ko‘ringan. Shoirning bizga ma’lum g‘azallarining ayrimlari Amiriy she’rlariga nazira tarzida yaratilgan bo‘lib, ular oddiy taqlidchilik doirasida qolmay, barkamol mustaqil badiiy asar darajasiga ko‘tarilgan.
TAVSIYA ETAMIZ : GULXANIY G’AZALLARI TO’PLAMI
Gulxaniyning she’riy ijodi
Gulxaniyning she’riy ijodi, garchand, hajman katta bo‘lmasada, 19-asr o‘zbek milliy adabiyoti rivojiga samarali ta’sir ko‘rsatdi.«Zarbulmasal» nafaqat o‘zbek mumtoz adabiyoti, balki butun Sharq adabiyotining ham nodir namunasidir. Gulxaniy unda xalq maqollari (400 ga yaqin maqol), sajlar (qofiyali nasr), masal va rivoyatlardan samarali foydalangan. Bu masal va rivoyatlar tematik jihatdan bir-biriga bog‘lanib, yagona bir syujetni tashkil etgan. Asarda Yapaloqqush bilan Boyo‘g‘lining quda-anda bo‘lishi sarguzashtlari majoziy, o‘tkir hajviya tarzida tasvirlangan. Gulxaniy qushlarning o‘zaro murakkab munosabatlari asosida o‘z davri ijtimoiy hayotining tanqidiy manzarasini yaratgan.
Gulxaniy ijodini M. Salye, Fitrat, B. Karimov, R. Muqimov, H. Yoqubov, F. Ishoqov kabi olimlar tadqiq etganlar.