Amir Sobir Termiziy hayoti va ijodi. G’azallari va ijodi haqida
Shahobiddin Sobir ibn Ismoil Termiziy 1078 yili Termiz shahrida tavallud topgan. Keng va chuqur bilimi tufayli Termizda rasadxona bunyod etgan hokim Abulqosim Ali ibn Ja’farning nazariga tushib, mazkur ilm dargohida faoliyat ko‘rsatadi va iste’dodli olim sifatida shuhrat qozonadi. She’rlaridan birida Sobirning o‘zi ham astronomiya va matematikada hech kim uning oldiga tusholmasligini e’tirof etgan edi.
Lekin johil ulamolar tomonidan rasadxona vayron qilinib, olimlar har yoqqa tarqalib ketadilar. Abulqosim Ali hibs etiladi. Adib Sobirni ham shialikda ayblab, ta’qib qiladilar, hatto qisqa fursat u qamoq azobini ham chekadi. Bir necha muddatdan so‘ng xalos topgan Abulqosim Ali Adib Sobirni ham o‘zi bilan Nishopurga olib ketadi.
TAVSIYA ETAMIZ : AMIR SOBIR TERMIZIY G’AZALLARI
Amir Sobir Termiziy xizmati
Adib Sobirning shundan keyingi hayoti hukmdorlar saroyi bilan bog‘liq. U dastlab Xuroson raisi nomi bilan mashhur Abulqosim Ali darborida xizmat qiladi. Bu yerda u amal va shon-shuhratning cho‘qqisiga ko‘tariladi. Lekin tuhmatga uchrab, saroydan chetlatiladi – tog‘li Badaxshonning Rovan nomli mavzesiga surgun etiladi. So‘ng u haj bahonasida Arabistonning qator shaharlarini aylanib chiqadi. Safardan qaytgach, yana Abulqosim Ali saroyiga yo‘l topadi. Ko‘p o‘tmay, Sulton Sanjar saroyiga da’vat qilinadi.
Adib Sobir Sulton Sanjar saroyining yetakchi shoiri bo‘lish bilan birga, saljuqiylar saltanatining siyosiy hayotida ham faol ishtirok etgan. Davlatshoh Samarqandiy: “Sobir Sulton Sanjar va uning arkoni davlati oldida aziz va muhtaram edi”, – deb yozadi. 1143 yili Sulton Sanjar o‘z saltanatiga qarshi kayfiyatda bo‘lgan xorazmshoh Muhammad Otsizning xatti-harakatlaridan xabardor bo‘lib turish uchun uni Xorazmga elchi qilib yuboradi. Elchi-shoir bu ikki hukmdorning o‘zaro munosabatlarini yaxshilash, ular o‘rtasida tinchlik-totuvlikni saqlashda muhim rol o‘ynagan. Lekin xorazmshohning xoinona rejalariga xalaqit bergani uchun 1147 yili u josuslikda ayblanib, Amudaryoga cho‘ktirilgan.
Adib Sobir ulkan devon sohibi bo‘lsa-da, u bizgacha to‘la yetib kelmagan. Hozirgacha shoir asarlarini o‘z ichiga olgan 4 ta devon ma’lum – ular Angliyadagi India Offis kutubxonasi, Britaniya muzeyi, Ozarbayjon FA qo‘lyozmalar fondi va Tojikiston FA Sharqshunoslik institutida saqlanadi.
TAVSIYA ETAMIZ : AMIR SOBIR TERMIZIY G’AZALLARI
Ijodi
Taniqli adabiyotshunos olim Ahmad Abdulloyev tomonidan tayyorlanib, Eronning “Al-hudo” xalqaro nashriyotida bosilib chiqqan Adib Sobir Termiziy devoni o‘zining matniy mukammalligi bilan alohida ahamiyatga ega. U shoirning hozirgacha aniqlangan 126 qasida, 7 tarkibband, 67 g‘azal, 162 qit’a, 88 ruboiy – jami 7045 baytdan iborat abadiy merosini o‘z ichiga oladi.