Tarjimai holi
Xorazmiy Qosiy hayoti va ijodi haqida. Abul-Hakim Muhammad ibn Abdu al-Malik as-Sahl al-Xorazmiy al-Qosiy โ XI asrning kimyo olimi sanalgan. Uning tarjimai holi va ilmiy faoliyati haqidagi maโlumotlar bizgacha kam yetib kelgan.ย Taxallusidan koโrinib turibdiki, ยซal-Xorazmiy al-Qosiyยป uning kelib chiqishi Xorazmdan sal uzoqda Qos degan joyda tavallud topgani uchun shunday nom berilgan boโlsa ajab emas. Ammo Al-Qosiy uzoq yillar Iroqda umrining oxirigacha yashaganligi manbalarda qayd etilgan.
Kitoblari va asarlari
Manbalarda keltirilishicha, bizga uning al-kimyo boโyicha ยซAyn as-sanโa va aun as-sanaโaยป (ยซSanโatning mazmun-mohiyati va oโquvchilarga yordamยป) qoโllanmasi yetib kelgan.
ยซAyn as-sanโaยป asari yetti bobdan iborat, lekin u strukturasi boโyicha X asrlarda yozilgan boshqa al-kimyo ilmiy ishlariga oโxshab ketadi. Birinchi va oltinchi boblarda kimyoda qoโllanadigan priborlar haqida, keyingi boblarda oltin va kumush moddalarini reaksiyaga kirishgach โqizilโ va โoqโ rangga kirishi toโgโrisidagi maโlumotlar jamlangan.
Yettinchi bobda oโsha zamonda asosiy kimyo reaksiyalarining uslublari soddalashtirilgan koโrinishida namoyon boโlishini taโkidlab oโtgan. Oddiy metalldan sunโiy oltin va kumush metallar olinishiga qaratilgan. Reaksiyaga kirishish ikki asosiy qismga: birinchisi mis, qalay va temirni โkumushโga aylanish uslublari, ikkinchisi esa oltingugurt, simob va aurpigment (sulfidli mishyak)dan sunโiy โoltinโ olishdir.
ยซAyn as-sanโaยป kitobi asosan kimyo nazariyasini yaxshi bilgan mutaxassislar uchun moโljallangan edi.
Abu-l-Hakim al-Xorazmiy al-Qosiy kimyoni faqatgina kitob yordamida emas, balki uzining bilim tajribasidan kelib chiqqan holda qancha miqdorda moddalarning taโsirchanligini amaliyotda ham oโrgangan.
Oโrta asrlarda yashab ijod etgan alkimyogarning โsirliโ fani toโgโrisida juda kam boโlgan olimlar doirasi voqif boโlgan. Keyinchalik Al-Qosiyning ilmiy ishi fors tiliga tarjima qilingan va 1929 yili ingliz tiliga tarjima qilinib, Hindistonda nashr etilgan.ย
manba.