Tosh darvoza.
Tosh Darvoza – Xiva shahridagi Ichan-Qal’aning janubiy darvozasi, Ollokulixon davrida 19-asrning 30-40 yillarida qurilgan. Darvoza Kaspiy dengizidan kelgan karvonlar tomonidan ishlatilgan. Asosiy janubiy tarafda ikkita ulkan minoralar mavjud.
Darvoza – markaziy o’qga nisbatan nosimmetrik, janubiy-shimol tomonga uzunlamasına-eksenel kompozitsiyaning uch o’lchovli olti kamerali binosi, so’ngra ikki tonozli xona, kichikroq o’lchamdagi yon yopiq xonalari bilan kamar teshiklari bilan bog’langan. ko’chaning cho’zilgan qismi (ular bojxonachilar, qo’riqchilar va do’konlarga xizmat qilishgan). Janubiy yon xonalar yo’laklarning yon tomonlarida silindrsimon minoralarda ikki qavatli kichik dumaloq kameralar bilan o’tish yo’li bilan bog’langan. Shimoliy ustunlarda tomga olib boruvchi ikkita spiral narvon bor edi.
Tosh-Darvoza fasadlari soddaligi va monumentalligi bilan hayratga soladi. U shaklidagi yassi ramkalardagi tekis profil fasadlari janubiy jabhada katta minoralar va shimoliy jabhada dekorativ guldasta bilan o’ralgan. Yaqin vaqtgacha janubiy fasadning yuqori qismida o’qlar bilan o’ralgan g’isht devorlari bor edi.
O’tish qismidagi qismning yuqori qatlami ko’tarilmagan, ammo gumbaz tuzilmalari saqlanib qolgan. Gumbazning to’rtburchagi ostidagi to’rtta yuk ko’taruvchi kamarlar qo’nish bilan bog’lanib, soxta sharsimon yelkanlarga o’ralgan. Yon xonalarda ham gumbazli shiftlar bor edi.
Tosh Darvoza fasadlari va ichki qismlari bezatilmagan, ular bo’shliqdagi devorning to’qimalarida qolgan.
Xiva shahridagi Tosh Darvoza o’lchamlari: umumiy – 19,7×17,0 m; balandligi – 10,0 m; o’tish yo’lining uzunligi – 4,83 m; yon bo’shliqlar – 3,2×3,2 m; umumiy balandligi – 9,3 m.
Xorazm tarixi.Xorazm tarixiy va zamonaviy obidalari