Tarjimai holi
Shmidt Aleksandr Eduardovich hayoti va ijodi haqida. Sobiq sovet sharqshunos va arabshunosi – Shmidtning tadqiqot manfaatlarini shakllantirishda va uni ushbu sohaga yo‘naltirishda ta’lim bergan mashhur rus sharqshunoslaridan biri Viktor Romanovich Rozening maslahatlari katta o‘rin tutadi.
Shmidt Aleksandr Eduardovich Astraxanda harbiy shifokorlar oilasida 12 (24) Mart 1871 tug’ilgan. Uning otasi Russified nemiszodagonlaridan edi. 1889-yilda u 1-Tbilisi klassik gimnaziyasini oltin medal bilan tugatgan. Keyin esa birinchi daraja bilan 1894 yilda fakultetning arab-fors-turk bo’limi tugatib, Sankt-Peterburg universiteti sharq tillari fakultetida o’z faoliyatini davom ettirdi.
Aleksandr Shmidt ko‘plab Yevropa, sharq va qadimgi tillarni bilardi, tillarni o‘rganish uchunu ajoyib qobiliyat egasi edi. U jumladan frantsuz, ingliz, nemis, ispan, italyan,lotin, yunon, ibroniy va qadimevriy, arab, fors, turk, va o‘zbek tillarida bemalol gaplasha olardi. Unda bu qobiliyat rivojlanib, talabalik yillaridayoqilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish istagi uyg‘ondi.
Shmidtislom o‘quv va yozuvini o‘rganish uchun rossiyalik taniqli sharqshunos, tarixchi va arabshunos- Viktor Romanovich Rozega shogird tushadi. Uning qiziqishlarini ko‘rgan Roze o‘z bilimlarini unga o‘rgatdi va ustozlik qildi. A. Shmidt universitetini tugatgandan so’ng, ilmiy salohiyatini davom ettirish maqsadida Universitetda ishda qoldi.
1986 yil magistraturaga imtihon topshirganidan so‘ng, tadqiqot uchun ikki yillik chet el safarida yirik Yevropa sharqshunosolimlariI. Goldsier, avstraliya va vengeriya sharqshunosi I. Karabachek hamda golland sharqshunosi M. YA. Guelardan ta’lim olib qaytdi.
Shmidt 1897 yilda birinchi marta jiddiy ilmiy maqolasini chop etdi. 1898-yilda Aleksandr Eduardovichdotsent lavozimida, Sankt-Peterburg universiteti sharq tadqiqotlari fakultetida ta’lim bera boshladi. Universitetda u arab va islom tadqiqotlari bo’yicha ma’ruzalar o’qidi.
Aleksandr litseydagi ta’lim berishdagi muvaffaqiyatlari bilan birgakeyinchalik “Sankt-Peterburg Gazetasi” ning kotibi bo‘lib ishlagan. 1907 yildan boshlab 1920 yilgacha Sankt-Peterburgda katta yordamchi kutubxonachi, keyin esa Rossiya Davlat kutubxonasining direktor o‘rinbosari lavozimlarida ishlagan.
1912-yilda, “Islom olami” jurnalida muvaffaqiyatli ish boshlab, asosan jurnalining birinchi muharriri bo‘lgan V.V Bartold harakatlari orqali sharqshunoslik Imperial jamiyati tomonidan 1912 yilda tashkil etilgan jurnalga hamkorlikqila boshladi. Shmidt jurnalga Islom tarixi bo‘yicha turli ocherk materiallarini chop etdi va shu bilan birga Fransiyada chop etiladigan “Musulmon dunyosi sharhlari” jurnalida Markaziy Osiyo materiallarini nashr qildi.
1914 yilda Shmidt magistrlik dissertatsiyasining mavzusi bo‘lgan “Abdal-Vahhob al-Sharani va uning sochilgan marjon” deb nomlangan kitobini muvaffaqiyatli ximoya kilgan. Shu bilan birga, Shmidt ko‘pincha rus Arxeologiya jamiyati Sharqiy bo‘limida ilmiy hisobotlar va xabarlar bilan Peterburg va Lazarev instituti Moskvada turli chiqishlarqildi.
1917 yilning 1 sentabr kunida Shmidt Petrograd universitetida navbatdan tashqari professor unvonini oldi. 1918 yilning iyul oyida Moskvada Oliy maktab o‘qituvchilari uchun bo‘lib o‘tgan se’zdda A. Shmidt yuqori ovozga ega bo‘lish bilan birga Petrograd universitetining Sharq ‘limi o‘qituvchiligiga hamda tarix va filologiya fakultetining professori va dekani etib saylandi.
1919 yilning 31 avgust kunida A.E Shmidt universitet prorektori etib saylandi va u ushbu lavozimi bilan 1920 yilning 17 yanvarida Toshkentga xizmat safariga yuborilgan edi.
1918 yilning 1 oktabridan boshlab u Moskvada Sharq tillari Lazarev institutining Etnologiya fakultetida “Islom huquqi va islom tadqiqotlari” bo‘yicha saboq bera boshladi. 1920 yildan boshlab u Fanlar akademiyasining Osiyo muzeyida sharqshunoslar hay’at a’zosi edi.
Universitet uchun malakali o‘qituvchilar tanlash bilan bir qatorda, uuniversitet uchun kutubxonasi uchun xodimlar olish bilan ham shug’ullanadi.
1920 -1921 yil oxiriga qadar u dekan vaTurkiston universitetining filologiya tarixi professori sifatida xizmat qilgan.
1920 yilning aprelida professor A. Shmidt Sharqshunoslik institutining rektori bo‘lib, 1921 yilga qadar islom, islom huquqi, arab adabiyoti tarixi va arab yozuvlaridan dars berdi.
Shu bilan birga u hayoti davomida Moskva va Sankt Peterburgga borib sharq qo‘lyozmalari bilan shug‘ullandi.
Hayotining so‘nggi yillarida Shmidt Sharqshunoslik instituti nomidan Xorun al Rashidning “Soliq kitobi” asarini tanqidiy va tahliliy o‘rganib nashr etdi.
Aleksandr E. Shmidt 1939 yilning 9 avgust kuni Toshkentda vafot etdi. Shmidt Toshkentning sobiq Botkina ko‘chasidagi qabristonga dafn etilgan.
manba.