Bosh sahifa ยป Arboblar ยป Hamza Hakimzoda Niyoziy haqida. Hamza hayoti va ijodi

Hamza Hakimzoda Niyoziy haqida. Hamza hayoti va ijodi

by administrator

hamza-hakimzoda-niyoziy-tarjimai-holiHamza Hakimzoda Niyoziy (1889.6.3, Qoโ€˜qon โ€” 1929.18.8, Fargโ€˜ona viloyati Shohimardon qishlogโ€˜i) โ€” shoir, yozuvchi, pedagog, teatr arbobi. Oโ€˜zbekiston xalq yozuvchisi (1926). Solkashon mahallasidagi eski maktab va madrasada (1896โ€”1906), keyin qisqa muddat Namangan madrasasida (1908) tahsil koโ€˜rgan.

Hamza Hakimzoda Niyoziy asarlari >>>

1909 yilda Kogonda matbaada ishlagan. Soโ€˜ngra Toshkentga kelib, usuli jadid maktablarining oโ€˜quv dasturi bilan tanishgan va shunday maktablarni dastlab Qashqardarvoza mahallasida (1910), keyin Qoโ€˜qon shahrining Hojibek guzarida (1911) va Margโ€˜ilonda (1914) ochgan.

Hamza Hakimzoda Niyoziy asarlari >>>

Hamza keyingi hayoti va faoliyati davomida qisqa muddat Qoโ€˜qondagi rus-tuzem maktabida oโ€˜qituvchi, ยซShoโ€˜roi islomยป tashkilotining ozuqa shoโ€˜โ€˜basida mirza, ยซKengashยป va ยซHurriyatยป jurnallarida muharrir (1917), Fargโ€˜ona viloyati madaniy-maorif boโ€˜limida xodim (1918), Turkiston fronti siyosiy boshqarmasi ixtiyoridagi Oโ€˜lka musulmon siyosiy truppasida rejissyor (1919), ยซDor ush-shafaqaยป maktabida mudir (1920), Buxoro viloyati maorif va harbiy targโ€˜ibot-tashviqot shoโ€˜โ€˜basi qoshidagi teatr truppasida rahbar (1921), Xorazm viloyatidagi kasaba soyuzlarining madaniy-maโ€™rifiy muassasalarida mudir (1921โ€”24), Fargโ€˜ona maorif qoโ€˜mitasi qaramogโ€˜idagi ong-bilim shoโ€˜โ€˜basida mudir oโ€˜rinbosari (1924) singari turli lavozimlarda xizmat qilgan. 1926 yildan erkin ijod bilan shugโ€˜ullangan. Ammo rahbar idoralarning topshirigโ€˜i bilan 1928 yil avgustdan Shohimardonda targโ€˜ibot-tashviqot ishlari olib borgan va soโ€˜nggi safari chogโ€˜ida halok boโ€˜lgan.

hamza-hakimzoda-niyoziyHamzaning adabiy ijodi 1905โ€”06 yillarda boshlangan. Hamza 1908 yil qoโ€˜shni oโ€˜lkalarda nashr etilgan ilgโ€˜or gazetalar va ulardagi taraqqiyparvarlik gโ€˜oyalari bilan tanishgan. Maโ€™rifatli kishilar taโ€™sirida ยซmilliy sheโ€™rlarยป yoza boshlagan. Hamza shu yili ยซeski podsholar turmushidanยป olingan ยซHaqiqat kimda?ยป degan ยซromanยป ham yozgan (bu asar oโ€˜sha vaqtdayoq yoโ€˜qolgan). Hamza 1905 yildan mumtoz shoirlarga ergashgan holda gโ€˜azallar yoza boshlagan. 1914 yilda tartib berilgan qoโ€˜lyozma devoniga shoirning 1905โ€”14 yillarda ยซNihoniyยป taxallusi bilan yozgan 214 ta sheโ€™ri kiritilgan.
1908โ€”10 yillarda Hamza adabiy va ijtimoiy faoliyatini jadidchilik harakati bilan uzviy bogโ€˜lagan. Hamza yangi usuldagi maktablar ochish va bu maktablar uchun yangi tipdagi oโ€˜quv qoโ€˜llanmalari yaratish yoโ€˜li bilan xalqni maโ€™rifatlashtirish maqsadida Qoโ€˜qon va Margโ€˜ilonda ochgan maktab oโ€˜quvchilari uchun ยซYengil adabiyotยป, ยซOโ€˜qish kitobiยป (1914) va ยซQiroat kitobiยป (1915) oโ€˜quv qoโ€˜llanmalarini tayyorlagan.

Hamza katta yoshdagi kishilar uchun ยซMilliy ashulalar uchun milliy sheโ€™rlar majmuasiยป umumiy nomi ostida ยซgulยป toโ€˜plamlarini eโ€™lon qilgan (1915โ€”19). Hamza mazkur majmualari (8 boโ€˜limdan iborat) bilan oโ€˜zbek sheโ€™riyatiga yangi mazmun va yangi gโ€˜oyalar olib kirgan va, ayniqsa, jadid adabiyoti taraqqiyotiga katta hissa qoโ€˜shgan.
Hamza ijodining mazkur 2-davrida nasr va dramaturgiya sohasida ham jiddiy izlanishlar olib borgan. Uning ยซYangi saodatยป (1914, nashri โ€” 1915) asari ayrim olimlar tomonidan oโ€˜zbek adabiyotidagi roman janrining ilk namunasi sifatida talqin qilinib kelingan. Lekin bu asar aslida maโ€™rifatparvarlik gโ€˜oyalari bilan sugโ€˜orilgan qissa boโ€˜lib, unda kambagโ€˜al yigit (Olimjon)ning ilm tufayli oilaviy baxt-saodatga erishganligi mahorat bilan tasvir etilgan.
Hamza 1914-16 yillarda ยซOโ€˜chยป (1914), ยซZaharli hayot yoxud Ishq qurbonlariยป (1915), ยซIlm hidoyatiยป, ยซMulla Normuhammad domlaning kufr xatosiยป, ยซOchlik qurbonlariยป (1916), ยซMuxtoriyat yoki avtonomiyaยป (1917) singari kichik sahna asarlarini yozgan.

Hamza sovet mafkurasi hukmronlik qilgan davrda ยซoโ€˜zbek sovet adabiyotiยปning, teatrining asoschisi sifatida koโ€˜kka koโ€˜tarilgan. Hamza nomi bilan bogโ€˜lanib kelingan Oโ€˜lka sayyor drama truppasi aslida Skobil (Fargโ€˜ona) sayyor truppasi deb atalib, unga Gโ€˜afur Musaxonov rahbar boโ€˜lgan. Hamza shu truppada dramaturg, rejissyor va suflyor boโ€˜lib xizmat qilgan.

Shu vaqtda u ยซKim toโ€˜gโ€˜ri?ยป, ยซTuhmatchilar jazosiยป, ยซBoy ila xizmatchiยป, ยซIshchilar hayotidanยป (1918), ยซLoshmon fojiasiยป (1916โ€”18, 3 boโ€˜limli), ยซFargโ€˜ona fojiasiยป (1918โ€”20, 4 boโ€˜limli), ยซQizil qon ichida yosh goโ€˜daklarยป, ยซMahbus toโ€˜raning holiยป (1919) singari pesalarni yozgan (bu asarlarning aksari bizgacha yetib kelmagan). Agar Hamza ยซZaharli hayotยป dramasida shu davrdagi tomoshabin didini inobatga olib, hatto fojiali holatlar tasvirida ham melodrama va sentimentalizmdan keng foydalangan boโ€˜lsa, ยซTuhmatchilar jazosiยป, ayniqsa, ยซBoy ila xizmatchiยป singari pesalarida realizm tomon yaqinlashgan. Ammo Hamza koโ€˜p oโ€˜tmay, targโ€˜ibot va tashviqot yoโ€˜nalishidagi ยซPastki shoโ€˜rolar saylovi munosabati ila yozilgโ€˜on Choโ€˜pcharlarยป, ยซPastki shoโ€˜rolar tuzmasida saylovgโ€˜a kirolmagan bir eshon oโ€˜pkasiga javobanยป, ยซBurungi saylovlarยป (1926) singari pesa va instsenirovkalarni yozishga katta eโ€™tibor bergan.

Hatto Sovet davlatining jahon inqilobi toโ€˜gโ€˜risidagi soxta gโ€˜oyasiga ishonib, ยซJahon sarmoyasining eng oxirgi kunlariยป (1927) pesasini yozgan. Hamza shu davrda jadidchilik gโ€˜oyalari va jadid adabiyoti mezonlaridan uzoqlashgani sayin avval erishgan badiiyat marralarini ham boy bera boshlagan. Biroq 1926 yili Hamza oโ€˜zbek dramaturgiyasida muayyan iz qoldirgan 2 asar: ยซMaysaraning ishiยป komediyasi va ยซParanji sirlaridan bir lavha yoki Yallachilar ishiยป dramasini yaratgan.

Sinfiylik va partiyaviylik adabiy asarning qimmatini belgilovchi asosiy mezon hisoblangan davrlarda Hamzaning ยซBoy ila xizmatchiยป pesasi butunlay qayta yozib chiqilgan. Sotsialistik realizm metodi talablari asosida ยซqayta tiklanganยป bu asar uzoq yillar davomida Hamza dramaturgiyasining yuksak namunasi sifatida taqdim etilib kelingan.
Hamza haqida doston (Oybek asari, 1948), roman (K.Yashin asari, 1989), teatr spektakli (K.Yashin va A. Umariy asari, 1941), kinofilm (stsenariy mualliflari K.Yashin va S.Muhamedov, rejissyor Z.Sobitov, 1960), 16 seriyali badiiy film (stsenariy mualliflari K.Yashin, B.Privalov va Sh.Abbosov, rejissyor Sh.Abbosov, 1975โ€”84) va hujjatli film (stsenariy muallifi L.Qayumov, rejissyor N.Otaullaeva, 1960) lar yaratilgan. Toshkent va Qoโ€˜qon shaharlari hamda Fargโ€˜ona vodiysidagi teatr, maktab, koโ€˜cha va shirkat xoโ€˜jaliklariga, Toshkent shahridagi metro stantsiyasiga shoir nomi berilgan.

Hamza Hakimzoda Niyoziy asarlari >>>

Boshqa arboblar

Manba

TAVSIYA ETAMIZ

Subscribe
Notify of
guest
1 Fikr
Oldest
Newest Most Voted
Inline Feedbacks
View all comments

ILMLAR.UZ. 2023

Imtihon 2024
TESTLAR
Darsliklar
Tv dasturlar
1
0
Would love your thoughts, please comment.x
()
x